04/06/2019 | 8017 người đọc
TS. Bùi Thị Bích Hằng - Khoa Thủy Sản - Đại Học Cần Thơ
1 . Giới thiệu
Tôm sú (Penaeus monodon) đã từ lâu trở thành đối tượng nuôi quan trọng trong nghề nuôi tôm ở Việt Nam. Tuy nhiên trong thời gian gần đây, nghề nuôi tôm sú gặp nhiều trở ngại như dịch bệnh, giá cả và thị trường tiêu thụ… Do vậy, việc tìm một đối tượng nuôi mới phù hợp và cho lợi nhuận cao là vấn đề mà nhiều nhà nuôi tôm đang quan tâm. Hiện nay, tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) được xem là một trong những đối tượng nuôi tiềm năng. Từ tháng 6 năm 2002, tôm thẻ chân trắng chính thức được Bộ Thủy sản cấp phép nuôi nhưng chỉ với qui mô nhỏ và thử nghiệm tìm hiểu sự ảnh hưởng tích cực cũng như tiêu cực đến môi trường cũng như nghề nuôi tôm. Trong thời gian đầu, chín công ty thương mại được Bộ Thủy sản cấp phép nhập khẩu 48 triệu tôm P. vannamei bột, 5900 tôm bố mẹ từ Hawai và Trung Quốc, được kiểm dịch nghiêm ngặt để đảm bảo nguồn tôm không mang mầm bệnh. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây tôm thẻ chân trắng được nuôi tương đối phổ biến nên nguồn tôm giống nhập vào Việt Nam là rất lớn và các cơ quan quản lý khó có thể quản lý được tất cả các nguồn tôm giống nhập vào nước ta. Do vậy, vấn đề được đặt ra là liệu các giống tôm thẻ này có mang mầm bệnh hay không? Nếu mang mầm bệnh thì các mầm bệnh trên tôm thẻ chân trắng có khả năng truyền bệnh cho tôm sú bản địa không? Hoặc mầm bệnh trên tôm sú có khả năng tấn công tôm thẻ chân trắng hay không? Để giải đáp cho thắc mắc này chúng tôi xin trích dẫn nhận định của một số nhà khoa học.
2. Khả năng nhiễm một số loài virus của tôm thẻ chân trắng và tôm sú
Vào năm 1989 chỉ khoảng 6 loại virus gây bệnh cho họ tôm he được phát hiện nhưng đến năm 1997 thì đã có hơn 20 loài virus khác nhau gây bệnh trên tôm nuôi thương phẩm cũng như tôm tự nhiên (Hernández Rodriguez et al., 2001). Theo danh sách của tổ chức OIE hiện cho thấy có bảy loại virus ảnh hưởng nghiệm trọng trên tôm bao gồm virus gây bệnh đốm trắng (WSSV), virus gây bệnh đầu vàng (YHV), virus gây hội chứng Taura (TSV), virus gây chết trên tôm trứng (SMV), Baculovirus Penaied (BP), virus gây bệnh còi (MBV) và virus gây hoại tử cơ quan tạo máu và cơ quan lập biểu mô (IHHNV). Trong đó các virus gây nguy hiểm cho tôm thẻ chân trắng như WSSV, TSV, BP và IHHNV, khi nhiễm bệnh tôm thẻ hoàn toàn có khả năng gây lây lan nhanh đến các loài tôm tự nhiên khác phân bố trong vùng nuôi (Overstreet, 1997; JSA, 1997 and Flegel). Trong khi đó, tôm sú cũng được xem như một sinh vật có khả năng lây lan dịch bệnh cao đến các loài tôm khác khi mang các virus WSSV, YHV, GAV, IHHNV, MBV, BMNV, LPV (Lightner, 1993; Flegel, 2003).
2.1. Virus gây hội chứng đốm trắng (WSSV)
WSSV được xem là loại virus gây bệnh nguy hiểm trên tôm sú và tôm thẻ chân trắng với tỉ lệ chết có thể lên đến 90%. Đây là một loài virus có độc lực cao, khả năng lây lan nhanh với một số lượng lớn ký chủ bao gồm nhiều loài tôm và giáp xác (Flegel, 1997; Lightner, 1998). Ở Châu Á, WSSV lần đầu tiên được công bố ở Nhật vào năm 1992 sau khi nhập giống nhiễm bệnh từ Trung Quốc. Cùng thời gian đó, WSSV cũng được tìm thấy trên tôm sú nuôi ở Đài Loan và Miền nam Thái Lan (Lightner và Redman, 1998). Sau đó virus nhanh chóng lây lan nhanh trên khắp các vùng nuôi tôm châu Á, năm 1995 WSSV nhiễm và gây ảnh hưởng trên tôm thẻ chân trắng (Tapay, 1996). Ngoài ra WSSV còn lây nhiễm đến một số lượng lớn các loài tôm và giáp xác khác như P. merguiensis, Metapenaeus ensis, Metapenaeus monoceros, Macrobrachium rosenbergiii, Palaemon setiferus, Euphausia superba và các ký chủ này cũng là nguyên nhân lây truyền WSSV (Flegel, 1997; Hossain, 2001)
Hình 1: Tôm bị nhiễm virus đốm trắng (WSSV)
2.2. Virus gây bệnh đầu vàng (YHV)
YHV lần đầu tiên phát hiện ở miền Tây Thái Lan, sau đó nhanh chóng xuất hiện ở miền Nam Thái Lan, Đài Loan, Indonesia, Malaysia, Trung Quốc, Philippine và Việt Nam. Cơ chế lan truyền của YHV trong ao nuôi là do tạp nhiễm từ nguồn nước và từ các loài giáp xác mang mầm bệnh (Flegel, 1997). Một số loài giáp xác có khả năng là ký chủ trung gian như P. merguiensis, Metapenaeus ensis, Palaemon setiferus và Acetes spp, trong khi đó Macrobrachium rosenbergiii và Artemia lại kém nhạy cảm với virus này. Chưa có báo cáo nào cho thấy YHV ảnh hưởng nghiêm trọng lên tôm thẻ chân trắng trong các mô hình nuôi. Tuy nhiên, khi tiến hành thí nghiệm tiêm trực tiếp YHV chiết tách từ tôm nhiễm bệnh lên tôm thẻ chân trắng thì cho thấy có sự nhiễm bệnh và tỉ lệ chết rất cao (Lu, 1994; Lightner, 1996). Điều đó cho thấy YHV hoàn toàn có khả năng lây nhiễm và gây nguy hiểm trên tôm thẻ chân trắng, do vậy cần hết sức cẩn thận trong quá trình nuôi, ngăn chặn các ký chủ trung gian hoặc các loài tôm nhiễm bệnh đến gần các ao nuôi tôm P.vannamei.
Hình 2: Tôm bị nhễm virus gây bệnh đầu vàng (YHV)
2.3. Virus gây hội chứng Taura (TSV)
TSV lần đầu tiên phát hiện tại Ecuador vào năm 1992, đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng lên ngành nuôi công nghiệp tôm thẻ chân trắng (P. vannamei). Cơ chế lan truyền TSV hiện vẫn chưa được làm rõ mặc dù theo lý thuyết thì quá trình truyền bệnh là do lây nhiễm từ tôm mẹ và ấu trùng mang mầm bệnh. TSV gây nguy hiểm cho tôm thẻ chân trắng P.vannamei, P. stylirostris và gây nhiễm rất nhanh khi thực hiện thí nghiệm tiêm trực tiếp virus vào tôm. Một số loài tôm khác như P. monodon, P. japonicus, P. chinensis cũng được tiến hành thí nghiệm tiêm virus và cho kết quả một số tôm phát triển bệnh và mang mầm bệnh, có khả năng lây nhiễm cao. Tuy nhiên, một số lại kháng được bệnh (Lightner, 1996; Brock, 1997 và Overstreet, 1997). Một điều thú vị đó là ở các loài tôm P. stylirostris, P. monodon, P. japonicus có biểu hiện qua một số triệu chứng đặc trưng như chậm lớn khi bị nhiễm TSV nhưng TSV lại không gây chết tôm (Brock, 1997). TSV là virus có nhân RNA do vậy khả năng xảy ra đột biến là rất lớn, không có gì để đảm bảo rằng TSV không đột biến thành virus có độc lực cao và ảnh hưởng mạnh lên đàn tôm nuôi (Flegel &Fegan, 2002; Lightner, 2002).
Hình 3. Tôm bị nhiễm virus gây hội chứng Taura (TSV)
2.4. Virus gây hoại tử cơ quan tạo máu và cơ quan lập biểu mô (IHHNV)
IHHNV lần đầu được phát hiện trên tôm P.vannamei và P. stylirostris ở Hawai vào năm 1981 (Lightner, 2002) khi thả nuôi chung với đàn tôm sú (P.monodon) nhập từ Châu Á (Lightner, 2002). Khi nhiễm IHHNV, tôm thẻ chân trắng thường bị dị hình như chũy biến dạng hoặc mất, thân bị cong, chậm lớn làm tỉ lệ tôm nhỏ cao khi thu hoạch. Trong khi đó, tôm sú lại không biểu hiện bất cứ triệu chứng nào khi nhiễm IHHNV và có khả năng mang mầm bệnh trong suốt thời gian sống của chúng. Do vậy, khả năng lây lan mầm bệnh IHHNV sang tôm thẻ chân trắng khi có điều kiện thuận lợi là rất cao (Flegel, 2002).
Hình 4: Tôm bị nhiễm virus hoại tủ cơ quan tạo máu và cơ quan lập biểu mô (IHHNV)
Với các nhận định trên, chúng ta có thể thấy một số virus gây bệnh có khả năng lây lan, gây nguy hiểm cho tôm thẻ chân trắng từ tôm sú và ngược lại. Do vậy, cần có cơ chế quản lý nguồn giống và qui hoạch vùng nuôi hợp lý để tránh tình trạng dịch bệnh bùng phát gây thiệt hại cho người nuôi tôm.
Bài viết đã được UV-Việt Nam mua tác quyền từ tác giả, bất cứ hình thức sao chép nào đều phải có trích dẫn nguồn từ Công ty Cổ Phần UV
Vai trò của Probiotics và khoáng trong quản lý chất lượng nước và nền đáy ao nuôi tôm
- TS. Nguyễn Thị Xuân Hồng - Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế -
29/04/2022 | 4818 người đọc
Một số bệnh kí sinh trùng thường gặp trên tôm nuôi
- TS. Nguyễn Thị Xuân Hồng - Khoa Thủy Sản - Trường Đại Học Nông Lâm Huế -
09/12/2021 | 12375 người đọc
Kiểm Soát Vi Khuẩn Trong Ao Nuôi Bằng Biện Pháp Sinh Học
-PGS.TS Phạm Thị Tuyết Ngân, Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ -
21/09/2021 | 9023 người đọc
Ứng dụng đông trùng hạ thảo trong nuôi trồng thủy sản
-Phòng Nghiên Cứu & Phát Triển RD Công Ty Cổ Phần UV-
13/07/2021 | 6174 người đọc
Công nghệ đông khô trong sản xuất các chủng PROBIOTIC
- Phòng Nghiên Cứu và Phát Triển R&D Công ty Cổ Phần UV -
06/07/2021 | 10113 người đọc
Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả của vi sinh xử lý môi trường ao nuôi thủy sản
- Phòng hỗ trợ kỹ thuật Công ty Cổ phần UV -
27/04/2021 | 6944 người đọc
Vai trò và sử dụng vitamin C trong nuôi trồng thủy sản
PGS. TS. Trần Thị Thanh Hiền - Khoa Thủy sản – Đại học Cần Thơ và Th.S Trần Thị Bé – Khoa Nông Nghiệp – Trường Đại học Bạc Liêu
19/04/2021 | 10765 người đọc
Ứng Dụng Chế Phẩm PSB (Photosynthetic Bacteria) Trong Nuôi Tôm
- PGS.TS Phạm Thị Tuyết Ngân - Khoa Thủy sản - Trường Đại học Cần Thơ -
06/04/2021 | 20810 người đọc