Phương pháp kích thích cho heo hậu bị lên giống

Tại sao cần kích thích cho heo lên giống?

Xác định đúng thời điểm heo hậu bị sẵn sàng phối giống là yếu tố then chốt trong quản lý đàn hiệu quả. Nếu số lượng hậu bị không đủ trong một tuần phối giống, kế hoạch phối sẽ bị ảnh hưởng, gây ra tình trạng chuồng đẻ trống – dẫn đến lãng phí lớn. Để đảm bảo sự đồng đều và chủ động trong việc phối giống, chúng ta cần áp dụng các biện pháp kích thích heo hậu bị lên giống sớm và điều chỉnh thời điểm động dục cho phù hợp với lịch phối.

Làm thế nào để kích thích cho heo lên giống sớm hơn?

Phương pháp phổ biến nhất để kích thích heo hậu bị lên giống là cho tiếp xúc với heo đực giống (nọc). Cách làm tiêu chuẩn là đưa heo hậu bị đến gần heo nọc mỗi ngày. Tuy nhiên, phương pháp này tốn nhiều công và khiến heo lên giống đồng loạt trong thời gian ngắn, trong khi nhu cầu phối giống mỗi tuần chỉ cần một số ít.

Để khắc phục, nên cho heo hậu bị tiếp xúc với nọc liên tục (24/7) từ 20–24 tuần tuổi bằng cách nuôi chung với heo đực đã triệt sản hoặc cho tiếp xúc qua rào chắn. Heo đực trong chuồng nên khoảng 10 tháng tuổi, còn nếu chỉ tiếp xúc qua rào thì có thể già hơn. Đến 27–28 tuần tuổi, loại bỏ nọc và bắt đầu cho tiếp xúc hàng ngày để phân bố thời điểm động dục đồng đều hơn.

• Nếu hậu bị động dục trong vòng 14 ngày: Bỏ qua chu kỳ này, phối giống ở lần động dục tiếp theo.
• Nếu động dục sau 14 ngày: Tiến hành phối giống ngay.
• Nếu không có biểu hiện động dục sau 21 ngày: Loại thải hậu bị này khỏi đàn.

Hình 1. Ảnh hưởng của tuổi heo nái đến đáp ứng với việc tiếp xúc với heo đực (Van Vettere và cộng sự, 2005)

Việc nuôi dưỡng heo hậu bị theo lứa và tiếp xúc với heo nọc từ khoảng 20 tuần tuổi có tác động đáng kể đến việc cải thiện khả năng sinh sản của heo cũng như tăng tuổi thọ sản xuất trong đàn.

Sử dụng hormone để kích thích động dục ở heo

Khi tiếp xúc với heo đực không mang lại hiệu quả mong muốn — đặc biệt trong điều kiện nóng bức, bà con chăn nuôi có thể sử dụng hormone gonadotrophin để kích thích heo động dục.

Các loại hormone sử dụng phổ biến:

• eCG (equine chorionic gonadotrophin): Có hoạt tính chủ yếu giống FSH (hormone kích thích nang trứng), nhưng cũng có phần hoạt tính LH (hormone tạo thể vàng).
• hCG (human chorionic gonadotrophin): Có hoạt tính tương tự LH.

Ở heo, LH là hormone đóng vai trò then chốt giúp các nang trứng đang phát triển đạt đến giai đoạn rụng trứng. Điều này khác với bò, nơi FSH (hoặc eCG) có thể đủ để kích thích rụng trứng. Vì vậy, để kích thích hiệu quả sự lên giống ở heo nái, cần sử dụng kết hợp eCG + hCG. Dù vậy, eCG đơn lẻ vẫn có thể hiệu quả trong một số trường hợp như heo nái sau cai sữa.

Liều lượng thường dùng:

• Heo hậu bị: 400 IU eCG + 200 IU hCG.
• Heo nái vô sinh theo mùa (không áp dụng cho hậu bị): 400 IU eCG + 400 IU hCG thường cho kết quả tốt hơn.

Sau khi tiêm hormone, heo thường biểu hiện động dục trong vòng 4–6 ngày.

Heo hậu bị già nhưng không thấy động dục?

Nếu đàn có nhiều hậu bị quá tuổi nhưng vẫn không lên giống, có thể rơi vào các tình huống sau:

• Động dục âm thầm (silent heat): Rất hiếm, nhưng có thể xảy ra.
• Có động dục nhưng không được phát hiện: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất.
• Thật sự không động dục: Trường hợp ít gặp hơn nhưng vẫn có thể xảy ra.

Đáng lưu ý, nếu một con heo hậu bị đang trong chu kỳ sinh sản, việc tiêm gonadotrophin có thể không có tác dụng rõ rệt. Dù có xảy ra rụng trứng, progesterone nội sinh đang hiện diện trong máu sẽ ức chế hoàn toàn hành vi động dục, khiến heo không biểu hiện bên ngoài và không phản ứng với kích thích. Ngược lại, nếu heo thực sự chưa vào chu kỳ sinh sản, gonadotrophin có thể giúp khởi động chu kỳ và kích thích động dục hiệu quả.

Do đó, việc quản lý phát hiện động dục chính xác vẫn là yếu tố mấu chốt để giúp người chăn nuôi phán đoán được tình trạng đàn heo của mình để đưa ra những biện pháp phù hợp để xử lý.

Nguyên tắc quản lý và quyết định loại thải: Hình 2 minh họa một sơ đồ quyết định liên quan đến số phận của nái hậu bị được điều trị bằng hormone để gây động dục.

Hình 2. Quy trình xử lý dựa trên phản ứng của heo hậu bị với liệu pháp kích thích lên giống

Lưu ý: nếu bạn thấy < 70% nái động dục sau 6 ngày điều trị --> thì có thể bạn đang gặp khó khăn với việc phát hiện động dục.

Hầu hết hậu bị đều có tiềm năng trở thành nái cao sản. Do đó, quy trình chọn lọc được thiết kế để loại bỏ những con có năng suất kém nhất, đồng thời tạo điều kiện để những con còn lại thể hiện toàn bộ tiềm năng sinh sản của mình.

Nguồn: 3tres3.